Nói đến Xứ nghệ, điều đầu tiên người ta nghĩ đến là nơi địa linh nhân kiệt, nơi phong thủy hữu tình với những làn điệu dân ca sâu lắng, thắm đượm nghĩa tình... Tuy nhiên những ai chưa một lần đặt chân tới mảnh đất này hẳn chưa thể khám phá hết những nét văn hóa “độc bản” có một không hai mà mọi người nôm na là “Quê choa”. Đặc trưng của nền văn hóa này là các ngôn từ, nhiều danh từ vần "âu" khi gọi tên được đổi thành vần "U", như quả bầu thì gọi quả bù, con trâu thì gọi là con tru, con dâu gọi là con du, ruộng sâu gọi là ruộng su... Nhưng xin nhớ rằng "cái đầu" thì không gọi là "cái đù" mà gọi là cái ... Trốc và theo đó cái "cần câu" thì không đổi theo vần "U" đâu nhé, đổi vậy thì gay hi hi...
Là những người con xa xứ thỉnh
thoảng về thăm quê, được nghe lại giọng nói mộc mạc nguyên thủy với nhiều ngôn
từ “không có trong từ điển” mang đầy bản sắc “Quê choa” ấy, đôi khi thấy cũng
hay hay ngồ ngộ.
Xin giới thiệu với quý vị mọi miền
và cùng những người con xứ Nghệ ôn lại những bản sắc văn hóa trời cho đó. Mong
rằng người dân quê tôi cứ giữ lấy như một tài sản của ông cha để lưu truyền cho
hậu thế.
NGHỆ AN QUÊ CHOA
Nghệ an quê choa miền trung nắng
gió
Có Cửa lò biển hát quanh năm
Nước tương, quê Bác Nam Đàn
Có Cửa lò biển hát quanh năm
Nước tương, quê Bác Nam Đàn
Thanh Chương cà nhút đặm đà tình thương
Bà già con trẻ quê choa
Có riêng ngôn ngữ ông bà tổ tiên
Đứa mô muốn ghé một lần
Ráng học cho kỹ điển từ sau đây:
Con TRÂU thì gọi con TRU
Con GIUN thì gọi là TRÙN đó nha
Con GÀ thì gọi con GA
Còn con CÁ QUẢ gọi ra CÁ TRÀU
Con SÂU lại gọi là TRÂU
BỒ CÂU thì gọi CU CU đó nà
Con RUỒI lại gọi là RÒI
Con TROI là gọi con GIÒI nhớ chưa?
Con BÊ còn gọi là ME
Con MỌI là MUỖI khi nghe đừng cười.
Mà cười choa chửi thẳng tưng
“Trốc cha mi khái cạp” là “đầu bố mày hổ tha”
Mả cha là mộ của ba
“Mả thằng cha mi xéo” là “thằng bố mày cút đi”
Muốn yêu gái Nghệ quê choa
Học nhiều từ ngữ âm vần mà cưa (mà tán)
Con NGƯỜI thì gọi con NGÀI
Cơn – cây, nước – nác, sân – cươi, đường - đàng
Chủi – chổi, đọi – bát, mươn – bàn
Nhởi – chơi, lười – nhác, mần – làm đó nghe
Khỷu chân thì gọi lắc lè
Còn từ ni nữa nói nghe cũng rầy (cũng ngượng)
HUN là HÔN đó nghe chưa?
Đứa mô muốn ghé một lần
Ráng học cho kỹ điển từ sau đây:
Con TRÂU thì gọi con TRU
Con GIUN thì gọi là TRÙN đó nha
Con GÀ thì gọi con GA
Còn con CÁ QUẢ gọi ra CÁ TRÀU
Con SÂU lại gọi là TRÂU
BỒ CÂU thì gọi CU CU đó nà
Con RUỒI lại gọi là RÒI
Con TROI là gọi con GIÒI nhớ chưa?
Con BÊ còn gọi là ME
Con MỌI là MUỖI khi nghe đừng cười.
Mà cười choa chửi thẳng tưng
“Trốc cha mi khái cạp” là “đầu bố mày hổ tha”
Mả cha là mộ của ba
“Mả thằng cha mi xéo” là “thằng bố mày cút đi”
Muốn yêu gái Nghệ quê choa
Học nhiều từ ngữ âm vần mà cưa (mà tán)
Con NGƯỜI thì gọi con NGÀI
Cơn – cây, nước – nác, sân – cươi, đường - đàng
Chủi – chổi, đọi – bát, mươn – bàn
Nhởi – chơi, lười – nhác, mần – làm đó nghe
Khỷu chân thì gọi lắc lè
Còn từ ni nữa nói nghe cũng rầy (cũng ngượng)
HUN là HÔN đó nghe chưa?
Nhớ
ghi cho kỹ kẻo rồi lộ to (lỗ to).
Nếu yêu mảnh đất gió lào
Thì nên chịu khó học nhiều thêm vua (thêm vào)
Nhưng học rứa (vậy) vẫn còn thua
Vì từ ngài (người) Nghệ đưng lưa (vẫn còn) rất nhiều
Nếu yêu mảnh đất gió lào
Thì nên chịu khó học nhiều thêm vua (thêm vào)
Nhưng học rứa (vậy) vẫn còn thua
Vì từ ngài (người) Nghệ đưng lưa (vẫn còn) rất nhiều
He he …
TIẾNG NGHỆ
Nguyễn Bùi Vợi
Cái GẦU thì bảo cái ĐÀI
Ra SÂN thì bảo ra ngoài cái CƯƠI
CHỘ tức là THẤY đó mình ơi
TRỤNG là NHÚNG đấy đừng cười nghe em
Thích chi thì bảo là SÈM
Nghe ai bảo ĐỌI thì mang BÁT vào
Cá QUẢ lại gọi cá TRÀU
Vo TRỐC là bảo gội ĐẦU đấy em…
Nghe em giọng Bắc êm êm
Bà con hàng xóm đến xem chật nhà
Răng chưa sang nhởi nhà choa
Bà o đã nhốt con GA (gà) trong TRUỒNG
Em cười bối rối mà thương
Thương em một lại trăm đường thương quê
Gió Lào thổi rạc bờ tre
Chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn
Chắt từ đã sỏi đất cằn
Nên yêu thương mới sâu đằm đó em.
Cái GẦU thì bảo cái ĐÀI
Ra SÂN thì bảo ra ngoài cái CƯƠI
CHỘ tức là THẤY đó mình ơi
TRỤNG là NHÚNG đấy đừng cười nghe em
Thích chi thì bảo là SÈM
Nghe ai bảo ĐỌI thì mang BÁT vào
Cá QUẢ lại gọi cá TRÀU
Vo TRỐC là bảo gội ĐẦU đấy em…
Nghe em giọng Bắc êm êm
Bà con hàng xóm đến xem chật nhà
Răng chưa sang nhởi nhà choa
Bà o đã nhốt con GA (gà) trong TRUỒNG
Em cười bối rối mà thương
Thương em một lại trăm đường thương quê
Gió Lào thổi rạc bờ tre
Chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn
Chắt từ đã sỏi đất cằn
Nên yêu thương mới sâu đằm đó em.
Lê Văn Nhân
Mỗi lần trai xứ Nghệ
Đưa vợ về thăm quê
Từ khi bước lên xe
Có thêm nghề phiên
dịch
Từng âm thanh chắc
nịch
Chẳng thèm “ngã”
bao giờ *
Đã thế lại lắm từ
Không có trong từ
điển
Vì mặn mòi gió biển
Giọt nắng sém đồi
nương
Cùng bão góp mưa dồn
Lắng sâu vào tiếng
nói
Một miền quê nghèo
đói
Lam lũ từ ngàn xưa
Câu ví dặm đò đưa
Dội vào dòng man
mác
Bao ngôn từ mộc mạc
Chắt lọc thành thơ
văn
Dân xứ Nghệ đa phần
Sinh ra là thi sỹ
“Chàng lỡ sai đạo
lý
Thiếp phân giải tỏ
tường
Càng giận lại càng
thương…”
Mượn lời thơ răn nhắc
Người trong Nam
ngoài Bắc
Khẽ thốt ra điều gì
Dân xứ Nghệ vừa
nghe
Một lần là hiểu hết
Đồng hương không
quen biết
Gặp nhau chuyện râm
ran
Dân vùng khác đứng
gần
Cứ như người ngoại
quốc
Cùng sống trong một
nước
Tiếng Việt là của
chung
Dân xứ Nghệ khi
dùng
Theo cách riêng mới
lạ
Đừng ngạc nhiên gì
cả
Ngoài ngôn ngữ phổ
thông
Còn tiếng nói cha
ông
Lưu truyền bao thế
hệ
Trên miền quê xứ
Nghệ
Giàu mưa nắng đói
nghèo
Được người dân nâng
niu
Giữ gìn như báu vật
Vẫn đậm đà chân chất
Như vị nhút màu
tương
Thành bản sắc quê
hương
Phai mờ đâu phải dễ
Nếu cô dâu chú rể
Coi xứ Nghệ là quê
Sau vài chuyến đi về
Không cần người
phiên dịch.
* Tiếng Nghệ các dấu
“Ngã” thường đổi thành dấu “Nặng” như Đã thành Đạ, Những thành Nhựng
CHỒNG NGHỆ
(Lời bà xã)
Lấy chồng xứ Nghệ vui
lắm nhé!
Bữa cơm ăn no là đứng dậy
Bữa cơm ăn no là đứng dậy
Mặc cho khách ngồi nhai nhỏ nhẻ
Cười hỡi: - Cái tính bầy tui quen!
Bạn đến chơi nhà thì hỏi thẳng
- Có ăn tao bảo vợ nấu nào!
Bạn về vợ trách thì mắng lại
- Thật thà với hắn có làm sao!
Nói giọng thì nặng như bổ củi
Mô, tê, răng, rứa nghe nhức đầu
Được cái trời cho tài chịu khó
Nhà tranh cơm độn chẳng kêu đâu!
Đã nói khi nào cũng nói to
Đã nhìn ai thì nhìn thẳng mặt
Biết bao nhiêu bận bị mất lòng
Đánh chết cũng không chừa thói thật!
Đã viết, viết thâu đêm suốt sáng
Đã yêu, yêu đổ cả cây ngàn
Vừa hay nói to lại hay khóc
Trong chồng có một đứa trẻ con
Mười chín tuổi yêu giờ tóc bạc
Nghĩ thương quê Nghệ mấy cho vừa
Ai đó vương vào sông nước ấy
Xin vững tay chèo vượt sóng xô.
Nha trang 13/3/2013
Cười hỡi: - Cái tính bầy tui quen!
Bạn đến chơi nhà thì hỏi thẳng
- Có ăn tao bảo vợ nấu nào!
Bạn về vợ trách thì mắng lại
- Thật thà với hắn có làm sao!
Nói giọng thì nặng như bổ củi
Mô, tê, răng, rứa nghe nhức đầu
Được cái trời cho tài chịu khó
Nhà tranh cơm độn chẳng kêu đâu!
Đã nói khi nào cũng nói to
Đã nhìn ai thì nhìn thẳng mặt
Biết bao nhiêu bận bị mất lòng
Đánh chết cũng không chừa thói thật!
Đã viết, viết thâu đêm suốt sáng
Đã yêu, yêu đổ cả cây ngàn
Vừa hay nói to lại hay khóc
Trong chồng có một đứa trẻ con
Mười chín tuổi yêu giờ tóc bạc
Nghĩ thương quê Nghệ mấy cho vừa
Ai đó vương vào sông nước ấy
Xin vững tay chèo vượt sóng xô.
Nha trang 13/3/2013