Trong tâm tưởng của người đi xa, có lẽ quê hương bao giờ cũng là nơi đẹp nhất, đúng như lời thơ ai đã viết: “Khi ta ở chỉ là nơi đất ở/Khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn”. Với mình, mảnh đất Nam Sơn Đô Lương cũng là nơi như thế.
Quê mình là một vùng bán sơn địa, thuộc “Khúc ruột Miền Trung”,
nơi có ruộng có đồng, có sông có núi. Hồi còn nhỏ mình thích trèo lên đỉnh núi
Hòn Dài trước nhà, bởi từ đó cả một vùng ba xã Nam-Bắc-Đặng, cùng các vùng lân
cận được thu vào tầm mắt. Nơi đó làng quê bình yên cùng cánh đồng Cời, được một
dòng sông mềm mại như tấm lụa màu xanh, ôm trọn vào lòng. Làng mình vô tình thuộc
về một bán đảo, đi về phía nào cũng có sông có nước. Bởi vậy nơi đây còn ghi đậm
vào ký ức lòng mình, hai tiếng gọi: “Đò ơi…”. Ngoại trừ những tháng ngày mưa
lũ, còn thì quanh năm dòng sông lúc nào cũng hiền hòa, trong xanh đúng như cái
tên thường gọi của nó-Sông Lam. Nói thường gọi, bởi sông còn có một tên “cúng
cơm”, mà có thể nhiều người không biết, đó là Sông Cả.
Xa xa phía trước Hòn Dài, bên kia sông theo một vòng cung từ
trái sang phải là đồi là núi, thứ tự là lèn Kim Nhan, là rú Hội rú Cấm, là lèn
Tràng Thịnh ... Cả một dãy trùng trùng,
điệp điệp xanh thẫm cùng trời mây, ôm trọn làng quê, chở che bốn phương tám hướng.
Chếch về phía đông, đoạn đối diện với bãi bồi Phú Nhuận là vườn Vải với làng
chài Lưu Sơn. Trong cái yên ả của làng quê, tiếng gà eo óc vọng sang sao mà
thương mà nhớ.
Để cấp nước cho một vùng mấy huyện vùng xuôi, người Pháp cho
xây dựng ở đây một con đập tràn chắn qua dòng Lam giang, ngay đoạn ngang thị trấn,
gọi là đập Ba Ra. Để duy trì sự thông thương của hệ thống đường thủy trên sông
Lam, quê mình có thêm một dấu ấn của người Pháp, đó là hệ thống sông Đào và âu
thuyền Thủy quan núi Cóc. Nhưng người
dân quê mình thường gọi tắt là Vòm Cóc, lâu dần thành quen. Ngày đó, lưu lượng
thuyền bè qua lại trên sông Lam tấp nập vô cùng, âu thuyền vận hành suốt ngày
đêm không xuể. Vì vậy Sông Đào sau khi men theo chân Hòn Dài, được thiết kế phình
ra, với diện tích mặt nước khá rộng để các phương tiện làm nơi tập kết. Rồi từ
đó mới mềm mại uốn cong, đi vào âu thuyền Vòm Cóc, kẹp giữa hai quả đồi nhỏ,
trông xa như hai cái bát úp, đó là Hòn Cóc và Hòn Trọc. Từ trên cao, dòng sông
trông như cổ và ngực của giống gia cầm, có lẽ vì lẽ đó mà người dân trong vùng
gọi đây là Diều Ga (cái diều của con gà), lâu dần thành tên địa danh.
Từ đỉnh Hòn Dài nhìn xuống, con đường quốc lộ Số 7 như sợi chỉ
chạy xuyên qua làng mình, rồi vượt qua sông Đào bởi một chiếc cầu. Điều đặc biệt
là “quê hương” của cây cầu này ở tận Châu Âu xa xôi, bởi vậy quê mình lại có
thêm một công trình nữa của người Pháp, đó là Cầu Sắt. Rất tiếc là nó đã bị bom
Mỹ phá hủy trong những năm chiến tranh phá hoại. Trong sâu thẳm ký ức tuổi thơ
của mình, cây cầu vẫn trường tồn mãi mãi, như một Long Biên của đất Hà Thành.
Đó là một chiếc cầu màu đen, hai bên thành là những tấm sắt đan xéo vào nhau,
trông rất nhẹ nhàng thanh thoát, như liếp dậu vườn rau. Ngày nay, cạnh đó được
thay thế bằng một chiếc cầu bê tông, đặt tên là cầu Khả Phong. Đơn giản vì nó nằm
ngay đầu làng Khả Phong, tuy nhiên cái địa danh Cầu Sắt, vẫn được người dân
trong vùng quen dùng hơn cả.
Hai bên bờ Sông Đào, người Pháp cho trồng rất nhiều phượng
vĩ. Những cây phượng già nua, nhiều cây thân rỗng vài người ôm không xuể, nhưng
cứ mỗi bận hè về là nở hoa cháy rực cả bờ đê, chả vậy mà quê mình có thêm địa
danh Hàng Phượng. Có lẽ những người con Nam Sơn xa xứ, cứ tiếc nuối không nguôi
cái màu hoa đỏ ấy, mà có bài “Phượng không còn cháy”? (mời quý vị giữ Ctrl và
click vào đường link này đọc nhé). http://www.namsondoluong.com/gioi-thieu/que-huong-nam-son/263-ph%C6%B0%C6%A1ng-kh%C3%B4ng-con-%E2%80%9Cch%C3%A1y%E2%80%9D.html.
Tuổi thơ của mình, nơi đây ngập tràn hoa phượng. Hoa không chỉ
để ngắm, mà nhụy nụ hoa để chơi trò chọi gà và cánh hoa còn dùng để… chén. Vâng
nếu ai chưa từng, thì hãy nếm một lần cho biết, cái vị ngòn ngọt, chua thanh dễ
chịu của những cánh hoa này, nhất là cánh hoa có nhiều đốm trắng. Có thể ngày
nay là thử cho biết, còn với lũ trẻ chăn trâu chúng tôi ngày đó, là “giải pháp
tối ưu” cho buổi đói lòng.
Hôm nay sống trong lòng thành phố, nơi quanh năm du khách đổ
về, để được tắm mình trong cát vàng, biển xanh và gió. Nhưng đôi khi nhìn lên
núi Cô Tiên, lại muốn được về trèo lên đỉnh Hòn Dài Hòn Xạ, thấy nhớ nao lòng,
hai tiếng gọi: Đò ơi …!
Nhìn núi Cô
Tiên nhớ Hòn Dài Hòn Xạ, nhớ nao lòng hai tiếng gọi: Đò ơi…